Điều trị ít sữa và thiếu sữa sau đẻ

Sản hậu sữa rất ít hoặc không có chút sữa nào đều gọi là thiếu sữa, cũng gọi là sữa không xuống. Nhưng sau khi để vì không cho bú đúng buổi hoặc không nghỉ ngơi cho đúng mức, cũng có thể làm cho thiếu sữa, loại này không phải là trạng thái bệnh, chỉ cần chú ý nghỉ ngơi và cho bú đúng buổi thì sữa tự nhiên đầy đủ.

NGUYÊN NHÂN GÂY BỆNH

• Khí huyết hư nhược

Ngày thường thể chất hơi yếu, khí huyết không đầy đủ hoặc lúc đẻ mất huyết quá nhiều, khí huyết đều hư, không hoá sinh ra sữa được.

• Can uất khí trệ

Sản hậu tinh thần bực tức hoặc giận dữ hại đến can, kinh mạch tắc trệ, khí huyết không lưu thông, cũng không hoá sinh ra sữa được.

BIỆN CHỨNG

• Chứng khí huyết hư nhược

Sản hậu sữa không xuống hoặc xuống cũng rất ít, vú không thấy càng đau, sắc mặt xanh nhợt hoặc sạm vàng, da dẻ khô ráo, tinh lực mỏi mệt, thân thể vốn yếu, đầu choáng tai ù, tim hồi hộp, khí đoản, nặng thì suyễn thở ra mà đổ mồ hôi, ăn ít, ỉa lỏng, huyết hôi ra rất ít, đái rắt, lưỡi nhợt rêu ít, mạch hư tế.

• Chứng can khí uất kết

Sản hậu sửa không xuống, vú căng đầy mà đau, nặng thì có khi phát sốt, sắc mặt hơi vàng, tinh thần bực tức, phiền táo, chỗ vị quản trướng đau, ngực sườn không thư thái, ăn uống sút kém, đại tiện không thông, huyết hôi lúc nhiều lúc ít, lưỡi nhợt rêu trắng vàng mà dầy, mạch huyền.

CÁCH CHỮA

Nguyên tắc chữa bệnh này lây thông lạc hành trệ làm chủ yếu, mà phương pháp làm cho thông lạc lại phải căn cứ vào tình hình bệnh mà quyết định. Khí huyết hư nhược không sinh hoá được thì nên bổ dưỡng khí huyết, dùng bài Thông nhũ đan (1) bồi bổ vào để làm cho thông; Can uất khí trệ thì nên sơ can giải uất kiêm thông lạc, dùng bài Tiêu giao tán (2) gia Vương bất lưu, Hành, Bạch chỉ, làm cho sơ thông, ngoài ra, chứng thực còn có thể dùng phép chữa ngoài, theo cách của sách “Nho môn sự thân” thì dùng lược gỗ đe chải, vì kích thích cục bộ có tác dụng thông lạc làm cho sữa xuống; nếu vú căng cứng nhức đau, thì dùng nước nóng chườm vào vú, cũng có thể thu được hiệu quả làm tuyên thông khí huyết.

PHỤ PHƯƠNG

• Thông nhũ đơn (Phó thanh chủ nữ khoa)

Nhân sâm 36g (có thể dùng Đảng sâm 72g thay vào) Sinh hoàng kỳ 36g

Mạch đông 20g (bỏ lõi) Cát cánh 12g

Đương quy 72g (rửa rượu) Mộc thông 3g

Móng giò lợn 2 cái (bỏ móng)

• Tiêu giao tán (Xem mục kinh nguyệt không đều)

Sau khi đẻ, sản phụ không có sữa hoặc ít sữa còn gọi là sữa không xuống. Đa số trường hợp do khí huyết hư nhược không sinh ra sữa; cũng có trường hợp do khí trệ làm khí huyết không điều hoà, kinh mạch bị trở ngại mà không có sữa.

KHÍ HUYẾT HƯ NHƯỢC

Do sản phụ sức khoẻ yếu, mất máu khi đẻ nên không sinh ra sữa.

Triệu chứng: sữa không xuống hoặc xuống rất ít, vú không căng đau, sắc mặt xanh bợt hoặc sạm vàng, da khô mỏi mệt, đầu choáng tai ù, hồi hộp, đoản khí, tự đổ mồ hôi, ăn ít, ỉa lỏng, đái rắt, lưỡi nhợt ít rêu, mạch hư tế. Phương pháp chữa: bổ khí huyết, thông sữa.

Bài thuốc:

Bài 1:

Bạch truật 12g Thục địa 12g

Đảng sâm 16g Xuyên khung 8g

Ý dĩ 16g Mộc thông 8g

Hoài sơn 16g Thông thảo 6g

Kỷ tử 12g

Bài 2: Thông nhũ đan gia giảm:

Đảng sâm 16g Cát cánh 6g

Hoàng kỳ 12g Mộc thông 10g

Đương quy Bg Thông thảo 6g

Mạch môn 8g Móng giò lợn 2 cái

CAN KHÍ UẤT TRỆ

Triệu chứng: sau khi để sữa không xuống, vú căng mà đau, có khi sốt, tinh thần bực tức, phiền táo, ngực sườn đầy tức, ăn kém, táo, rêu lưỡi trắng vàng dày, mạch huyền.

Phương pháp chữa: sơ can giải uất, thông lạc.

CHỮA ÍT SỮA BẰNG CHÂM CỨU, NHĨ CHÂM

Châm cứu

Huyệt dùng: Chiên trung, Thiếu trạch, Nhũ căn, Hợp cốc.

Nếu do tỳ vị hư nhược, khí huyết hư thêm các huyệt Túc tam lý, Tỳ du, Trung quản.

Nếu do can uất khí trệ thêm Kỳ môn.

2. Nhĩ châm

Châm các vị trí: Tuyến vú, Tuyến nội tiết, Can.