Nôn chua, bụng cồn cào và điều trị đông y

Nôn chua mà bụng cồn cào là hai chứng trạng thường thấy trong chứng đau dạ dày, thường phát với chứng đau vị quản cho nên trình bày thêm vào đây.

1. Nôn chua

Tức là nôn ra nước chua, hiện tượng này có chia ra hàn và nhiệt. Sách “Nội kinh” nói: “Các chứng nôn ra nước chua, đều là thuộc nhiệt”. Và Lưu Hà Giản nói: ” chua là vị của can, do hỏa thịnh chế kim, không thể bình được mộc, thì mộc tự mạnh quá, cho nên sinh ra chua. Đó là chỉ về chứng nôn ra nước chua thuộc nhiệt, cách chữa nên tiết can thanh hoả, dùng bài Tả kim hoàn (23) làm chủ yếu, Lý Đông Viên nhận chứng nôn ra nước chua thuộc hàn là chỉ vào chứng tỳ vị hư hàn đến nôn oẹ hăng nôn chua, cách chữa lại nên ôn dương tỳ vị dùng các bài như Hương sa lục quân tử thang (29), Ngô thù du thang (33).

2. Bụng cồn cào

Tức là trong vị quản đói cồn cào, nặng thì nôn nao không thể tả được, hoặc được ăn thì tạm yên, hoặc ăn rồi lại cồn cào, thường thường cũng xuất hiện ra với nôn chua. Chứng này có vị nhiệt và vị hàn khác nhau. Vì vị nhiệt thì nên hoà trung thanh nhiệt dùng bài Ôn đởm thang (37) gia Hắc sơn chi làm chủ yếu. Vì vị hư thì nên kiện tỳ hoà vị, dùng bài thuốc Tứ quân tử thang (38) gia sơn dược, biển đậu. Nếu vì huyết hư mà cồn cào thì nên dưỡng huyết bổ tỳ, dùng bài thuốc Quy tỳ thang (39).

Xem thêm

Chứng Đau vị quản trong Đông y và điều trị

Đông y chữa Bệnh viêm loét dạ dày tá tràng

Phác đồ điều trị viêm loét dạ dày – tá tràng

Phụ phương

1. Xuyên khung trà điều tán: Bạc hà, xuyên khung, khương hoạt, cam thảo, bạch chỉ, tế tân, phòng phong, kinh giới hoà với nước chè mà uống.
2. Tang cúc ẩm: Xem phụ phương thứ 3 mục cảm mạo.
3. Thần truật thang: Thương truật, quy bản, xuyên khung, khương hoạt, bạch hoạt, bạch chỉ, cam thảo, tế tân, gừng và hành.
4. Thanh không cao: Khương hoạt, hoàng liên, phòng phong, sài hồ, xuyên khung, cam thảo, hoàng cầm.
5. Thanh chấn thang: Thăng ma, thương truật, hà diệp, trần bì, cam thảo.
6. Kỉ cúc địa hoàng hoàn: Xem phụ phương số 3 mục Huyễn vựng.
7. Tả quy hoàn: Xem phụ phương số 12 mục Hư lao.
8. Hữu quy hoàn: Xem phụ phương số 15 mục Hư lao.
9. Thiên ma câu đằng ẩm: Xem phụ phương số 1 mục Huyễn vựng.
10. Đương quy long hội hoàn: Đương quy, long đởm thảo, chi tử, hoàng liên, hoàng bá, hoàng cầm, đại hoàng, thanh đại, lô hội, mộc hương, xạ hướng, viên với mật.
11. Bán hạ bạch truật thiên ma thang: Xem phụ phương số 8 mục Huyễn vựng.
12. Qua lâu giới bạch tửu thang: Qua lâu thực, giới thạch, bạch cầu.
13. Quất chỉ sinh khương thang: Quất bì, chỉ thực, sinh khương.
14. Phục linh hạnh nhân cam thảo thang: Phục linh, hạnh nhân, cam thảo.
15. Ô đầu xích thạch chi hoàn: Thực tiêu, ô đầu, phụ tử, can khương, xích thạch chi.
16. Ý dĩ phụ tử tán: Ý dĩ nhân, đại phụ tử.
17. Tiêu giao tán: Xem phụ phương số 1 mục Điên cuồng, giản.
18. Thanh can thang: Bạch thược, đương quy, xuyên khung, sơn chi, đan bì, sài hồ.
19. Kim linh tử tán: Kim linh tử, huyền hồ sách.
20. Toàn phúc hoa thang: Toàn phúc hoa, Tân giáng, hành.
21. Phục nguyên hoạt huyết thang: Sài hồ, qua lâu căn, đương quy, hồng hoa, cam thảo, sơn giáp, đại hoàng, đào nhân.
22. Trầm hương giáng khí tán: Trầm hương, sa nhân, hương phụ, cam thảo.
23. Tả kim hoàn: Xem phụ phương số 2 mục Ấn thổ.
24. Hoá can tiễn: Thanh bì, trần bì, thược dược, đan bì, chi tử, trạch tả, bốỉ mẫu.
25. Tư thủy thanh can ẩm: Sính địa, thù du, phục linh, quy thân, sơn dược, đan bì, trạch tả, bạch thược, sài hồ, sơn chi, đại táo.
26. Nhất quán tiễn: Bắc sa sâm, mạch môn, đương quy, sinh địa, đại hoàng, xuyên luyện tử, kỉ tử.
27. Thất tiếu tán: Bồ hoàng, ngũ linh chi.
28. Điều dinh liễm can ẩm: Quy thân, bạch thược, a giao (sao với cáp phấn), kỉ tử, ngũ vị tử, xuyên khung, táo nhân, phục linh, quang bì, mộc hương, khương tảo.
29. Hương sa lục quân tử thang: Xem phụ phương số 9 mục Ãu thổ.
30. Đại kiến trung thang: Thục tiêu, can khương, nhân sâm.
31. Lương phụ hoàn: Cao lương hoàn, Chế hương phụ.
32. Tiểu kiên trung thang: Xem phụ phương số 19 mục Hư lao.
33. Ngô thù đu thang: Xem phụ phương số 5 mục Cước khí.
34. Bảo hoà hoàn: Xem phụ phương số 10 mục Bất vị.
35. Việt cúc hoàn: Hương phụ, thương truật, xuyên khung, thần khúc, chi tử.
36. Ô mai hoàn: Ô mai, tế tân, quế chi, phụ tử, nhân sâm, hoàng bá, can khương, hoàng liên, thục tiên, đương quy.
37. Ôn đởm thang: Xem phụ phương số 8 mục Kinh quý.
38. Tứ quân tử thang: Xem phụ phương số 1 mục Hư lao.
39. Quy tỳ thang: Xem phụ phương số 27 mục Hư lao.
40. Đại ô đầu tiễn: ô đầu, mật.
41. Ô đầu quế chi thang: Quế chi thang gia ô đầu.
42. Phụ tử ngạnh mễ thang: Phụ tử, bán hạ, cam thảo, đại táo, ngạnh mễ.
43. Đương quy sinh khương dương nhục thang: Đương quy, sinh khương, dương nhục.
44. Thược dược cam thảo thang: Thược dược, cam thảo.
45. Tân dịch ngô thù du thang: Nhân sâm, ngô thù, xuyên liên, phục linh, bán hạ, mộc qua.
46. Hậu phác tam vật thang: Hậu phác, đại hoàng, chi thực.
47. Chỉ thực đạo trệ hoàn: Xem phụ phương số 6 mục Tiết tả.
48. Quế chi phục linh hoàn: Xem phụ phương số 4 mục Tiết tả.
49. Can khương linh truật thang: Cam thảo, can khương, phục linh, bạch truật.
50. Độc hoạt kí sinh thang: Độc hoạt, tang kí sinh, tần giao, phòng phong, tế tân, xuyên khung, đương quy, đỗ trọng, ngưu tất, nhân sâm,phục linh, quế tâm, địa hoàng, thược dược, cam thảo.
51. Gia vị nhị diệu thang: Sinh hoàng bá, thương truật, ngưu tất, tế tân, tam lăng, trạch tả, mộc qua, ô dược, quy vĩ, hắc sinh khương.
52. Kim quỹ thận khí hoàn: Xem phụ phương số 23 mục Niệu huyết.